Thời gian trước tôi có viết một blog về vitamin A với nội dung chủ yếu nói về công dụng của nó và nguồn thực phẩm có nhiều vitamin A. Nếu bạn muốn đọc lại trước khi đọc blog thứ hai về vitamin A này thì theo đường link này.

Nếu bạn đọc blog kia trước, bạn có thể còn nhớ vitamin A là tên gọi chung của hai nhóm chất retinoids và carotenoids. Trước hết, chúng ta sẽ nói về retinoids

Nhóm RETINOIDS

 Retinoids có 3 dạng chính là retinol gốc cồn, retinoic acid (gốc axít),

và retinal gốc aldehyde. Retinol có thể được cơ thể chuyển hóa thành retinal và ngược lại retinal cũng có thể được chuyển thành retinol.

Khi cơ thể chuyển retinol thành retinal, đó là để bảo đảm khả năng nhìn trong bóng tối diễn ra đúng quy trình (có bao giờ bạn nghe người lớn tuổi than phiền buổi tối họ không nhìn rõ lắm nên ngại tham gia giao thông? Đó chính là vì khả năng nhìn trong tối của họ đã giảm đi, phần nào là do sự lão hóa cơ thể, phần khác có thể do chế độ ăn kém vitamin A).

Retinal từ thực phẩm chuyển thành retinol. Retinol là dạng vitamin A cơ thể trữ và trữ chủ yếu trong gan.

Khi vitamin A ở dạng retinal, retinal có thể được cơ thể chuyển hóa thành dạng retinoic acid vì nhóm retinoic acid có vai trò chính là kiểm soát gene (nhằm giảm thiểu khả năng đột biến gene hay hoạt động gene bất thường đều là nền tảng của ung thư).

Ngoài ra, cả 3 dạng của retinoids đều trực tiếp ảnh hưởng đến quá trình “sống chết” của từng tế bào trong cơ thể hệt như vai trò của đạm prô-tít đối với việc tái tạo mô và tế bào trong cơ thể.

Nhóm CAROTENOIDS

Cụ thể hơn về nhóm carotenoids là nhóm này có gốc từ thực vật (nhóm carot- trong củ cà rốt) và nhóm retinoids chỉ có trong nguồn động vật hoặc dạng nhân tạo (thuốc bổ sung). Khác với nhóm retinoids chỉ có vài dạng chính, nhóm carotenoids có hơn 600 công thức khác nhau!

Đa số chúng ta từng nghe rau củ và trái cây có màu vàng, cam, đỏ thường có nhiều vitamin A ở dạng carotenoids-chủ yếu là beta carotene-một trong nhiều nhiều thành viên của nhóm carotenoids là lý do vì sao những thực phẩm này có sắc cam-vàng-đỏ. Tuy nhiên, rất nhiều rau lá xanh và trái cây có sắc xanh cũng có carotenoids nhưng chúng có màu xanh (trừ phi rau bạn mua nó quá già lá ngả vàng) bởi vì hợp chất chlorophyll lấn áp lấp luôn tông màu cam đỏ.

Nổi tiếng nhất trong nhóm này có lẽ là bêta-carotene và sau nó là alpha carotene. Trong vòng một thập niên gần đây thì lại có vài công thức khác của carotenoids tỏa sáng bất chợt là lycopene (có nhiều trong cà chua) và nhóm lutein (không có thực phẩm nào tập trung số lượng lớn nhưng broccoli, trái kiwi, trứng có một ít).

Như nói trên, tất cả những công năng chính ảnh hưởng đến sức khỏe nhiều nhất (phòng ngừa chứng mù bóng tối và mù…vĩnh viễn) đến từ nhóm retinoids. Đối với nhóm carotenoids, công dụng của chúng chủ yếu là vai trò chống oxi hóa tương tự như vitamin E, vitamin C, và nhiều chất chống oxi hóa khác.

Tương tự nhóm retinoids, nhóm carotenoids cũng có khả năng ảnh hưởng đến quá trình sinh-tử của tế bào bằng cách hạn chế một số loại tế bào phát triển trong khi nó lại giúp một số tế bào khác phát triển tốt. Vì sao vitamin A ở dạng retinoids và carotenoids lại có sự “chọn lựa” như vậy thì chưa ai lý giải được, nhưng lycopene nổi tiếng trong suốt chục năm qua là vì người ta phát hiện ra rằng lycopene hạn chế hoặc kìm hãm luôn sự phát triển của một số tế bào ung thư (ung thư tuyến tiền liệt ở nam giới thì phải-nếu như tôi nhớ không lầm).

Vai trò khác của nhóm carotenoids là chuyển hóa thành vitamin A (vì lý do này mà carotenoids được gọi là “tiền vitamin A” nhưng cách gọi này không chính xác lắm vì gia đình carotenoids có hơn 600 thành viên nhưng chưa tới 10% trong số này có thể được chuyển hóa thành vitamin A ở dạng retinal hay retinol). Với vai trò “tiền Vitamin A” thì chất beta carotene là hoạt động hữu hiệu nhất nhưng nhìn chung thì vẫn kém so với vitamin A có gốc động vật. Xin đọc blog tiếp theo về thuốc và thực phẩm bổ sung vitamin A (nhân tạo) để hiểu rõ hơn vì sao carotenoids không hữu hiệu bằng retinoids từ nguồn động vật.