Từ lúc về Mỹ trở lại làm giấy tờ tôi ở nhà của bạn. Nhà chúng nó ở trung tâm và độ nửa năm nay người ta cho vào sử dụng cầu và đường mòn nối liền bang Tennessee với bang Arkansas. Cây cầu bắt ngang sông Mississippi chỉ dài chừng 1 km nhưng phần đường mòn dài chừng 9 km. Nhà bạn nằm cách cây cầu đó chỉ 1 km nên chiều nào tôi cũng đạp xe hay chạy bộ ở đó. Mỗi ngày tôi dành khoảng 90 phút lăng quăng bên khu vực cây cầu đó nên cũng quan sát người ta nhiều. Độ 5-6 giờ chiều, đặc biệt hai hôm cuối tuần, rất nhiều gia đình có khi có nhà kéo cả chục người cùng nhau đi bộ. Trong số đó, lúc nào cũng có trẻ nhỏ. Thông thường bố mẹ chỉ thong thả chậm rãi đi bộ có khi còn phì phèo thuốc lá nữa trong khi con nhỏ thì chạy nhong nhong phía trước hay mấy đứa lớn hơn thì mắt dán vô điện thoại (xém đụng mấy đứa như thế tự nhiên đang đi lề phải anh chàng teen mất kiểm sóat đi lệch sang lề trái vì chàng đang bận hí hóay điện thoại). Đó là những gia đình không có ý thức truyền vào đầu con nhỏ về giá trị của thể dục.

Tuy thế, cũng có khi tôi gặp một bà mẹ (độc thân hay không thì không biết) tuy béo phì cấp độ 1 nhưng bà ta rất chịu khó cho thằng con đạp xe. Chú nhóc chừng 10 tuổi. Nó hay đạp đua qua cây cầu với tôi chỉ để nói câu “chào cô” rồi tụt lại phía sau. Có hôm tôi lượn lờ khu đường mòn 2 lần để đạp đủ 40 km thì thấy nó cũng lượn lờ mấy lượt ở cây cầu. Để ý thì hóa ra mẹ nó chỉ đi bộ được chứ không đạp xe được nên bà ấy đi hết cây cầu rồi quay lại bãi đậu xe cũng mất 60 phút. Thế là hiểu lý do nó lòng vòng cây cầu vài vòng. Không biết chú nhóc đó sau này vẫn tiếp tục đạp xe hay đến tuổi vào đại học sẽ lại miệt mài ngồi….coi …football rồi gào thét với màn hình hay dành thời gian gào thét như điên đó mà làm cái gì đó có lợi cho sức khỏe hay không. Tuy vậy, sự khởi đầu này là nền tảng đầu tiên mà mẹ của nó gieo vào đầu con.

Gần đây lại thấy 1 bà mẹ khác người Mỹ đen cùng con trai rất nhỏ, chừng 4 tuổi. Nó chạy nhảy cũng khá. Mẹ nó làm một việc rất thú vị mà tôi chưa thấy cha mẹ nào làm với con cái của họ (ít ra là trong số mấy trăm gia đình tôi chạy lướt qua trong 3 tháng qua). Bà ấy hơi nặng nề nhưng rất chịu khó chạy chậm và múa tay-nói đúng hơn là giống kiểu di chuyển của mấy người chơi bóng rổ chỉ khác là không có bóng trong tay. Bà ấy làm như vậy để tăng sự chú ý và độ hứng thú với thể dục ở đứa trẻ, thay vì mạnh ai nấy lo (tập) thì sự giao tiếp khi tập thế này sẽ rất hiệu quả trong việc tạo thú vui trong họat động thể chất.

Vì sao tạo nền tảng trong việc thể dục có lợi cho trẻ? Chúng ta có thể không có dinh dưỡng tối ưu trong vài năm đầu đời vì lý do nào đó. Tôi, đơn cử ví dụ cho trẻ sinh non 7 tháng, nằm lồng kính 1 tuần vì sinh quá non phổi không phát triển, bú sữa mẹ đến tầm 6- 7 tháng gì đó rồi dở chứng chê sữa mẹ uống đâu 200ml mỗi ngày hết cả tháng như vậy. Nghe kể lại ba tôi mua đủ sữa công thức các hãng nhập và nội địa, rồi rốt cuộc mua sữa Meiji của Nhật thì tôi uống. Bảo nếu tôi cứng đầu biểu tình không uống thêm vài tuần nữa chắc chết vì suy dinh dưỡng. Quả thật khởi đầu của tôi không tốt lắm. Thế nhưng cái may của chúng ta là cơ thể có một thời gian dài để phát triển (18 năm trung bình hay có khi chỉ 16 năm với nữ giới có nền tảng dinh dưỡng kém từ lúc sinh). Trong những năm tiểu học và trung học tôi năng động hơn, dang nắng suốt ngày, và rất chịu khó uống sữa và ăn cực kỳ khỏe. Khỏe đến nỗi thành trẻ béo phì từ lớp 3 đến lớp 9. Tất nhiên béo phì to con không phải có lợi gì cho trẻ nhỏ, nhưng vì lý do….thời cuộc, ngày đó trẻ con rất năng động. Đi xe đạp từ quận 7 đến Đầm Sen là chuyện nhỏ, không có gì phải sợ giao thông. Tóm lại vào tuổi 18 chiều cao và khung xương vẫn phát triển theo mức chuẩn (ý là tính luôn gene di truyền từ bố mẹ) chứ không lẹt đẹt vì khởi đầu dinh dưỡng kém.

Trẻ con bây giờ có dám đi xe vậy không hay phải mua cho chúng xe đạp điện? Hay bố mẹ lo cho sự an toàn nên một bước lên xe hơi hay ít ra cũng phải đưa đón đến nơi đến chốn bằng xe máy? Trẻ con bây giờ có tự do lựa chọn loại hình sinh thể dục thể thao hay cứ rảnh bao nhiêu giờ là phải học thêm môn này môn nọ?

Cái vấn đề ở châu Á, ít ra là tại Việt Nam, từ trước đến nay, là trẻ nhỏ và người lớn không vận động thể thao. Vâng, chúng ta đi xe máy chứ không đi xe hơi nên tính ra chúng ta tiêu hao năng lượng nhiều hơn người lái xe hơi, nhưng đó vẫn không tạo ra lợi ích cho hệ tuần hoàn. Nếu từ bé không có thói quen sinh hoạt thể thao, đến lúc trưởng thành với cuộc sống và việc làm, sẽ rất khó tạo ra thói quen sinh hoạt lành mạnh (không phải là không được nhưng cần ý chí nhiều hơn). Vấn đề của châu Á “hiện đại” sẽ tương tự như vấn nạn trẻ mũm mĩm béo phì ở các nước giàu: trẻ con từ lúc sinh ra đến lúc vào tuổi trưởng thành không có thói quen vận động, lại bao quanh bởi nền công nghiệp sản xuất đồ ăn vặt với các nhà khoa học đã và đang và sẽ tiếp tục cho ra lò nhiều công thức cho “món ăn trong bịch (hộp) giấy” và các nhà kỹ thuật gia sẽ giúp nhà sản xuất đồ ăn tạo ra hình ảnh bắt mắt (nhưng không thật) để kích thích sự them ăn ở khác hàng tiềm năng. Ồ, và trẻ con vẫn đang là cái bia bắn cho các chiêu trò “khuyến mãi” khi mua sản phẩm xyx. Mấy lần đi CGV coi phim thấy quảng cáo sữa chua uống Su Su mà tôi phát buồn nôn. Cái món độc nhiều hơn lợi ấy ngốn bao nhiêu tiền vào sản xuất quảng cáo để dụ bọn trẻ chưa biết suy nghĩ và người lớn không biết nhiều hơn những đứa con của họ là bao để mua những “thực phẩm” như vậy?

Điểm chốt là khi chúng ta bao vây bởi nhiều ngành nghề (để làm giàu) và thực phẩm trở thành mục tiêu dễ nhắm nhất bởi vì ai cũng phải ăn phải uống mà ăn với uống trở thành một thú vui dễ đạt bởi nhiều người nhất là tầng lớp bình dân (ý là mua một tour đi Bangkok không dễ nhưng mua một…food tour ở phố ốc thì dễ chịu hơn). Kết hợp này cùng với không có thói quen vận động sẽ là công thức hoàn hảo cho một sức khỏe xuống dốc nhanh hơn tiêu chuẩn. Tức là chưa tới 50 mà đã phải đối phó với những chứng như huyết áp cao, tiểu đường, hụt hơi, răng cỏ xấu, mất nhiều răng, men răng yếu (cái vụ này dĩ nhiên cũng do di truyền phần nào). Ở Mỹ người ta đã và đang bàng hoàng với dự báo: thế kỷ 21 này con cái chúng ta sẽ chết sớm hơn cha mẹ chúng bất chấp nền y tế hiện đại của Mỹ. Vậy với những nước nghèo hơn không có nền y tế hiện đại như Mỹ thì sao?